บทความ

อาการแบบนี้แสดงว่าลูกคุณเริ่มติดการแปลแล้ว ซึ่งมาจากผลของการสอน “เอ แอ๊นท์ มด” ในโรงเรียน…หรือไม่พ่อแม่ที่ไม่เข้าใจแนวคิดเด็กสองภาษา ก็สอนลูกพูดอังกฤษไปแปลไป และอีกส่วนหนึ่งก็มาจากสอนที่มากเกินไป “ไม่ส่งผ่านรอยต่อให้แข็งแรง” ตามหลักข้อที่หกของแนวคิดเด็กสองภาษา พ่อแม่เมื่อเจอเหตุการณ์แบบนี้ คำแนะนำข้อแรกก็คือ “อย่าใจร้อน” ให้ถอยกลับไปตั้งหลัก แล้วเริ่มต้นด้วยการพูดเป็นคำ ไม่มีการแปล เพื่อบังคับให้เด็กตีความด้วยประสาทสัมผัสทั้งห้าในการสร้างโหมดภาษาที่สองขึ้นมาก่อน เมื่อเด็กแปลอีก ก็ให้ใช้ภาษาท่าทางแล้วให้เด็กเลียนแบบเสียง แล้วพ่อแม่ต้องทำหน้าที่ขัดเกลาการเลียนแบบ บังคับให้อยู่ในโหมดภาษาที่สองให้ได้ ให้ทำแบบนี้ไปเรื่อยๆด้วยความถี่ เด็กจะค่อยๆเรียนรู้และแปลน้อยลงเรื่อยๆ จนไม่แปลในที่สุด

ต้องทำ “สองทำ” ครับ…อันดับที่หนึ่งต้อง “ทำใจ” เพราะโรงเรียนคงไม่เปลี่ยนวิธีการสอนง่ายๆ คงจะอีกนานล่ะครับ ข้อที่สองต้อง “ทำเอง” นั่นก็คือการสอนอย่างที่เราทำ ดังนั้นเราต้องรักษาสมดุลที่เกิดขึ้นระหว่างการสอนของโรงเรียนกับการสอนแบบสองภาษา ซึ่งเป็นเรื่องน่าเศร้าที่ความถี่ของโรงเรียนอาจจะกลืน..และเปลี่ยนเด็กได้ หลักข้อที่หนึ่งซึ่งเป็นหลักในการสอนตามแนวคิดเด็กสองภาษาที่สำคัญมากที่สุด คือ “ไม่แปล” เพื่อเป็นการบังคับให้เด็กตีความและสร้างโหมดภาษาที่สองให้เกิด แต่โรงเรียนสอนแบบแปล สิ่งนี้จะทำลายการสร้างโหมดและเด็กจะติดการแปล กลายเป็นเด็กภาษาสองชั้น ไม่ใช่เด็กสองภาษา พ่อแม่จะต้องต่อสู้ด้วยความถี่และศรัทธา ถ้าความถี่ของโรงเรียนมากกว่าหรือเด็กเชื่อครูมากกว่าพ่อแม่ เด็กจะถูกกลืนกินกลายเป็นเด็กภาษาสองชั้นในที่สุด มีครอบครัวสองภาษาหลายครอบครัวใช้วิธีประนีประนอมกับโรงเรียน เช่นครอบครัวแม่น้องเนย ที่ต้องทำใจกับการสอนแบบโรงเรียน แต่เมื่อกลับมาบ้านก็สอนแบบสองภาษา และก็บอกเด็กว่า ไม่ควรทำอะไรบ้าง เช่นไม่ต้องแปล ให้พูดไปเลย ให้ออกเสียงให้ถูกต้องเมื่อคุยกับแม่ แต่อาจจะต้องออกเสียงสำเนียงไทยตามที่โรงเรียนสอนด้วย

การเลือกโรงเรียนนั้นมีเรื่องที่ต้องนำมาคิดเยอะ และผมเชื่อว่าพ่อแม่จำนวนมากมีหลักการเลือกโรงเรียนอยู่ในใจอยู่แล้ว ไม่ว่าจะเป็นชื่อเสียงของโรงเรียนที่ดูดีมีระดับ สถิติของนักเรียนที่สอบเข้ามหาวิทยาลัยได้สูง แนวทางการสอนของโรงเรียน และเหตุผลอื่นๆอีกมากมาย แต่ถ้าพ่อแม่จะพิจารณาเฉพาะเรื่องเกี่ยวกับการสอนภาษาอังกฤษ ผมพอจะสรุปประเด็นหลักๆดังนี้ครับ โรงเรียนไทย…เท่าที่เห็นมา ก็ยังยึดแนวทางการสอนแบบเดิมอยู่ สอนแบบแปล สอนไปเพื่อสอบ ไม่เน้นฟังพูด เน้นอ่านเขียน ค่าเทอมไม่แพง ส่วนค่าแปะเจี๊ยะก็ขึ้นอยู่กับชื่อเสียงของโรงเรียน โรงเรียนสองภาษา…มีฝรั่งเป็นคนสอนบางส่วน เวลาที่เหลือก็เป็นครูไทย ใช้หลักสูตรไทยเป็นหลัก ค่าเทอมจะแพงกว่าโรงเรียนไทยพอสมควร ถึงแม้จะเก็บค่าเทอมแพง แต่โรงเรียนสองภาษาก็ยังประสบปัญหาการหาครูฝรั่งที่มีคุณภาพมาสอน เพราะงบจ่ายให้กับครูฝรั่งนั้นยังไม่เยอะมากพอที่จะจ้างฝรั่งคุณภาพได้ ทำให้โรงเรียนจำนวนมาก นำฝรั่งที่สอนไม่เป็นมาสอน และฝรั่งพวกนี้จำนวนไม่น้อยมาทำงานสอนเพียงชั่วคราว เพื่อจะเดินทางท่องเที่ยวต่อ ถ้าโรงเรียนไหนที่ได้ครูฝรั่งที่ดีก็โชคดีไป ดังนั้นไม่ต้องแปลกใจที่ครูฝรั่งสอนไป และมีครูไทยมาแปลให้ เด็กก็ยังคงเสพติดการแปลอยู่ และจะพูดภาษาอังกฤษไม่ค่อยได้ สำหรับโรงเรียนอินเตอร์…ซึ่งปัจจุบันเริ่มมีมากขึ้นกว่าในอดีตพอสมควร แต่โรงเรียนอินเตอร์ก็มีค่าเทอมที่แพงมาก หลักสูตรจะใช้ของต่างประเทศเป็นหลัก รวมถึงวันเวลาในการปิดภาคเรียนที่แตกต่างจากโรงเรียนไทย แน่นอนที่สุดโรงเรียนอินเตอร์ไม่มีการแปล ปริมาณความถี่การใช้ภาษาอังกฤษที่รายล้อม ก็ทำให้เด็กมีโอกาสฝึกในการฟังและพูดมากขึ้น แต่สิ่งที่ผู้ปกครองมักไม่รู้เกี่ยวกับโรงเรียนอินเตอร์ก็คือ นักเรียนไทยในโรงเรียนอินเตอร์ปัจจุบันมีมากจนเกือบจะทั้งห้อง ถึงแม้ว่าโรงเรียนจะจัดหาครูฝรั่งที่มีคุณภาพมาสอนได้ดีกว่าโรงเรียนปกติ แต่โรงเรียนก็ไม่ได้เน้นการออกเสียงภาษาอังกฤษที่ดีมากนัก เพราะแค่เนื้อหาวิชาการที่มีอยู่ ครูก็สอนแทบไม่ทันอยู่แล้ว ดังนั้นคุณจะเห็นนักเรียนไทยในโรงเรียนเหล่านี้พูดภาษาอังกฤษสำเนียงไทยอยู่เป็นจำนวนมาก เด็กจำนวนไม่น้อยเมื่อเลิกเรียนก็จับกลุ่มคุยแต่ภาษาไทยในโรงเรียน ดังนั้นสรุปแล้วทุกโรงเรียนมีข้อดีข้อเสียแตกต่างกันไป ผมอยากให้พ่อแม่เลือกโรงเรียนตามเงื่อนไขและกำลังของครอบครัวเป็นหลัก อย่างไรเราก็ต้องดูแลและสอนเขาเองจากครอบครัวอยู่ดี ไม่ว่าจะเป็นคุณภาพการออกเสียงและการพูดจากความรู้สึก และผมอยากจะให้มีคุณสมบัติข้อหนึ่งที่อยู่ในใจก่อนเลือกโรงเรียนด้วย นั่นก็คือ “ใกล้บ้าน” ครับ

คำแนะนำ…ให้สอนคนเล็กก่อนครับและโฟกัสที่คนนี้เป็นจุดเริ่มต้น เพราะสอนได้ง่ายกว่า แรงต่อต้านมีน้อย เมื่อคุณเริ่มสอนคนเล็ก คนโตจะมองด้วยความสนใจว่า ทำไมพ่อแม่ถึงใส่ใจเรื่องสอนภาษาให้น้อง เมื่อเด็กโตเริ่มสนใจก็ดึงเขาเข้ามาร่วมในการฝึก และพยายามสร้างทัศนคติให้พี่ช่วยสอนน้อง โดยการพูดภาษาอังกฤษกับน้อง จะเป็นการช่วยเพิ่มปริมาณความถี่ได้มาก แต่ถ้าเหตุการณ์แตกต่างไปจากนี้ โดยพี่ไม่สนใจเลย คุณอาจจะต้องตัดสินใจเลือกโฟกัสไปที่คนใดคนหนึ่งครับ หรืออีกกรณีหนึ่งคือพี่มีความสนใจ ส่วนน้องดื้อ อย่างนี้ก็ต้องเริ่มฝึกจากพี่ และสร้างทัศนคติให้พี่ไปคุยกับน้องเป็นภาษาอังกฤษ และสอนน้องด้วยครับ

ผมมีโอกาสได้อ่านงานวิจัย บทความเกี่ยวกับเด็กสองภาษาในต่างประเทศอยู่จำนวนไม่น้อย ผมยังไม่เคยเห็นว่ามีรายงานเด็กพูดช้าเพราะเกี่ยวกับการสอนสองภาษา ส่วนใหญ่จะเป็นรายงานว่าคนที่พูดสองภาษานั้น จะช่วยกระตุ้นสมองทำงานดีกว่าการพูดภาษาเดียวมากกว่า บางงานวิจัยไปถึงขั้นว่าพูดสองภาษาจะทำให้อายุยืนกว่าพูดภาษาเดียวเสียด้วยซ้ำ ในเรื่องทำนองนี้ ถ้าเด็กจะพูดช้าต่อให้สอนภาษาเดียวก็จะพูดช้า ดังนั้นจะขึ้นอยู่เงื่อนไขของเด็กแต่ละคน ในกรณีลูกผม เพ่ยเพ่ยผมสอนสองภาษาตั้งแต่เกิด ปรากฏว่าเพ่ยเพ่ยสามารถพูดได้ทั้งสองภาษาอย่างรวดเร็ว เร็วกว่าและชัดกว่าลูกพี่ลูกน้องที่คลานตามกันมาและพูดไทยเพียงอย่างเดียวเสียอีก

สิ่งนี้ถือว่าเป็นเรื่องปกติของเด็กที่กำลังอยู่ในช่วงพัฒนาการพูดครับ เด็กจะพยายามฟังในสิ่งที่พ่อแม่พูดออกมา แล้วพยายามจะเปล่งเสียง “เลียนแบบ” ตาม ซึ่งแน่นอนมันไม่สมบูรณ์ แต่ช่วงเวลานี้จะมีพ่อแม่ทำหน้าที่ “ขัดเกลาการเลียนแบบ” ให้เด็กออกเสียงได้ชัดขึ้นเรื่อยๆ ซึ่งต้องอาศัย “ความถี่” เป็นอย่างมาก…ที่กล่าวมานี้คือกระบวนการพูดของภาษาแม่ สำหรับภาษาที่สองก็เช่นเดียวกัน พ่อแม่ต้องเข้าใจในจุดนี้ และต้องช่วยเด็กโดยขัดเกลาการเลียนแบบออกเสียงให้ดีขึ้นเรื่อยๆ จนชัดในที่สุด